متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

ای همه عادت تو لطف و مواسا کردن

کار تو تربیت مردم دانا کردن

هست در شان تو ترتیب معایش دادن

هست در عادت تو قهر محابا کردن

وصمت خاطر خورشید وشت دانی چیست؟

بی سبب راز دل گردون پیدا کردن

دانک جزقدر ترا نیست مسلّم کس را

جای خود بر زبر قبّۀ خضرا کردن

در سخا الحق ازاین سر که بنانت دارد

آزرا خود نگذارد بتمنّا کردن

نزهت چرخ چه باشد ؟ بهزاران دیده

در گلستان لقای تو تماشا کردن

در فزو دستی در باب کرم رسمی نو

چیست آن رسم؟ دل از جود بدریا کردن

چرخ پر دل را در مدّت خود یک حرکت

بر خلاف نبود زهره و یارا کردن

گر زجود تو کسی حاصل هستی خواهد

بدهد حالی بی وعده بفردا کردن

چون ز انعام تو معروف نه امروزینه ست

در حق من که و بیگاه کرمها کردن

با چنین سابقه نوعی بود از ترک ادب

رسم پارینه زجود تو تقاضا کردن

توبکن کاری !گر میکنی ای خواجه از آنک

این گردها را یا گفت رسد یا کردن

جاودان زی تو که انعام تو واجب کردست

بر کرم تا به ابد تربیت ما کردن

 

[Diba]

ما نه مردان سرپنحه و بازوی توایم

کارما با جدل و قوّت بازو مفکن

ما به پشتیّ چو تو صدر همی سـ*ـینه کنیم

این چنین لاغریان را تو ز پهلو مفکن

با روی شهر سلامت زرضای تو کنند

وقت خوفست عمارت کن و بارو مفکن

هر چه با سگ بتوان کرد بکن با من لیک

شیر مردا! گنه گرگ بر آهو مفکن

جرّه بازان همه از بیم تو پر می فکنند

تو همای کرمی صعوه و تیهو مفکن

دم بدم لاف هوای تو زنم همچون نای

پس چو چنگم زعنا در پس زانو مفکن

هم حق خدمت و هم حرمت پیریست مرا

این همه حرمت و حق خیره بیکسومفکن

گرهی کان به سه سالت شود از ابرو باز

بدو چشمت که بیک لحظه برابرو مفکن

 

[Diba]

قدوۀ اهل مهانی ای که هست

مهر تو همواره یار غار من

مایه از طبع تو اندوزد همی

چشم دریا طبع گوهر بار من

مدح تو همچون شهادت می رود

بر زبان خامة بیمار من

باشمت تا آسمان منّت پذیر

گر زمین گردد ترا رخسار من

بارها بستست نوک کلک تو

عقد مروارید اندر بار من

با کمال قوّت نظم سخن

قاصرست از شکر تو افکار من

هر کجا شعری فروشم بر کسی

گاه دلّالی و گـه سمسار من

مشتری شاگرد دکّان منست

تا تو دادی رونق بازار من

تیر گردون خاک بر سر می کند

تا تو بودی راوی اشعار من

در جهانت جز غم من غم مباد

ای بتحقیق از کرم غمخوار من

خود بجز تیمارکی من خوردمی

گر نخوردی لطف تو تیمار من؟

ور نباشد پای لطفت در میان

سر به چیزی در نیارد کار من

با خیالت دوش تا وقت سحر

گفت صد بار این دل افکار من

ای شفای دردمندان یاد تو

چونی از درد سر بسیار من

پای مردی دیگرم دانی که کیست

خود به خود تمهید کن اعذار من

من به اقبال تو بس مستظهرم

تا قیامت باد استظهار من

 

[Diba]

مجلس سامیّ مجد الدّینی ای کان هنر

چونی از رنج و صداع و زحمت بسیار من

چون ز من هر گز ندید آزار طبع نازکت

بی سبب شاید که جوید طبع تو ازار من؟

تو به دفع کار من مشغول و من فارغ که خود

دوستی دارم که هست او مشفق و غمخوار من

چون تقبّل کرده یی اکنون تقابل شرط نیست

چیست در کار آی و بهتر زین بخور تیمار من

بی تو دانم بر نیارد کار من زین مدبران

زانکه خود بی غصّه هرگز بر نیاید کار من

بر زبان کلکم این لفظ از سر طیبت گذشت

تا غباری بر دلت ننشیند از گفتار من

 

[Diba]

آه از این زندگیّ ناخوش من

وز دل و خاطر مشوّش من

سپر زخم حادثات شدست

دل پر تیر همچو ترکش من

در همه عصر خویش نشنیدست

بوی راحت دل بلاکش من

طمع خوشدلی ندارم از آنک

روز خوش کرده است شب خوش من

هم عفاالله مردم چشمم

کآبکی میزند بر آتش من

 

[Diba]

مژده کاقبال تو ز ناگه داد

ش نیک در خور دشمن

شد بریده ز آستانۀ تو

پای احداث چون سر دشمن

دست بر گرامیت بر داشت

سر دشمن به خنجر دشمن

 

[Diba]

بجز از غصّه های مشکل من

چیست از روزگار حاصل من؟

نیک سرگشته ام نمی دانم

که جهان ناخوشست یا دل من

حالی از خون دل نمی گویی

شد سرشته ز خون دل گل من

جان ستاند سپهر و عشـ*ـوه دهد

نیست انصاف با معامل من

وه که چون در مقام اندیشه

می چکد خون ز حال مشکل من

ز آنهمه رنجهای بی ثمرت

و آن همه سعی های باطل من

گر جهان منزل طرب گردد

سر کوی غمست منزل من

 

[Diba]

سرورا رسم تصوّف آن بود

کز تو می بیند دل اگاه من

تربیت بر سنة الله می کنی

زان که هستی پیر نیکو خواه من

جملگی از پیش من برداشتی

هر چه شاغل بد ز مال و جاه من

از شواغل چون مجرّد کردیم

آنگهی دادی به حضرت راه من

 

[Diba]

برون رفتم از خانه دی نگهبان

تهی بود از آیندگان کوی من

فرو رفته با خود به اندیشه یی

جوانی درآمد ز پهلوی من

گرانی به بالا دو چند اشتری

هر انگشت او چون دوبازوی من

حمایل زپولاد در گردنش

چنان قطرۀ آب از جوی من

بزد دست و پولاد روشن زبر

برآهخت و آورد رخ سوی من

چو نزدیک شد بی محابا کشید

برهنه بیکبار در روی من

چو از پر دلی من نرفتم ز جای

نه آژنگی آمد در ابروی من

بر آهخت تیغ و بیازید دست

یکی پاره بگرفت از موی من

عطا دادم او را ز خود اندکی

ز شادی ببوسید زانوی من

 

[Diba]

ای کف راد تو معمار جهان

جاودان بادا معمار چنین

هم ز نور دل و رایت دارند

ماه و خورشیددو رخسار پنین

بدسگال تواگر شد کم و کاست

کرد اقبال تو بسیار چنین

همّتت از پی دنیا گفته

چه خطر دارد مردار چنین

دی اشارت بتو می کرد قضا

گفت کز من شنو اسرار چنین

تا جهانت زدستاروران

کس ندیدست کله دار چنین

دشمن ار جنگ تو جوید زخری

بر منه بر دل خود بار چنین

خود کفایت کند آن کار ترا

آنکه کرد دست و صدبار چنین

نیک دانی که فرو دستانرا

دست گسرند بادوار چنین

بر زیانند همه اهل هنر

خاصه با سستی بازار چنین

حاصلی اندک و خرجی بسیار

روزگاری بد و اشعار چنین

شعر بی قدر و هنر بی قیمت

وانگهم کیسه و انبار چنین

تو زمن فارغ و من بی ترتیب

طبع من نازک و دلدار چنین

با چنین خرج بسندم نبود

هر یکی روز دو دینار چنین

غم کارم خور و تیمارم دار

بتو خواهم غم و تیمار چنین

گر چنین باشد کارم بخلل

خللی هم بکند کار چنین

خرج یک هفته نباشد ، گر من

بفروشم دوسه دستار چنین

کار من گرچه بسی دشوار است

سهل گردد زتو دشوار چنین

بده انصاف من از بهر خدا

تو برای من و گفتار چنین

چون تو ممدوحی و انعام چنان

مثل من مادح و اشعار چنین

کرده در مدح تو دیوانی جمع

همه پر گوهر شهوار چنین

هیچ تشریف تو ناپوشیده !

لایق آید زتو کردار چنین ؟!

گیر ، کین حرمان در خورد منست

کرمت نیست سزاوار چنین