متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

ای بر محکّ عقل وجود تو ناسره

ای مجمع مساوی اخلاق یکسره

گر بگذری بر آنکه ز مویی ضعیف تر

چیزی از وتراش کنی همچو استره

گر چه خری تر از خری هیچ نقص نیست

تا مر تراست سیم بخروار در خره

اقبال بین که روی نهادست سوی تو

او را چه می کنی؟ که تو گولی و غتفره

گر خاطر تو تیره و طبعت نبهره است

هم آب تست روشن و هم سیم تو سره

ریشت جوال گوز و بروتت جوال دوز

جمله شکم چو خنب و دهان همچو خنبره

از دست تو برون نتوان کرد زر به دوز

کان دست مرد ریکت قفلست وزر بره

اندر دهان نگیری از بخل آب خویش

از تشنگی اگر رسدت جان به غرغره

شاید کز اهل فضل فزونی به جاه و مال

زیرا که هم گرانی و هم سرد مسخره

هر کو تهی ترست بمعنی به عهد ما

او را بلند تر بود ایوان و منظره

اکنون کز اهل فضل خران بر سر آمدند

تو بر سر آمدی ز خران همچو تو بره

 

[Diba]

تادر دشت هست و جو باره

نیست از کوشش و کشش چاره

ای خداوند هفت سیّاره

پادشاهی فرست خونخواره

تا در دشت را چو دشت کند

جوی خون را نداو ز جو باره

عدد هر دوشان بیفزاید

هر یکی را کند بصد پاره

 

[Diba]

من نه مردار خوارم ای خواجه

چه فرستی بنزد من لاشه؟

تو چه مرغی که باز نشناسی

طوطی از زاغ و بلبل از باشه؟

 

[Diba]

ای در دعای جان تو اجرام یک زبان

وی در هوای مهر تو خورشید یک دله

در ظلمت حوادث عقل از برای خلق

افروخته ز رای تو صد گونه مشعله

از کوی آرزو بدر خانۀ کرم

کلکت کشیده باشد از انعام سلسله

رای تو و سپهر بهم شمع و شمعدان

دست نیاز و حلقۀ تو گوی و انگله

باما بوعده یی که نهادی وفا نمای

دانی که نیست رسم کریمان مماطله

چون من نخواهم و تو نیاری مرا بیاد

کاری بود درازتر از راه قافله

چون با تو از طریق مروّت من گدا

بر مردمی نهادم اساس معامله

چو با همه بزرگی و فرزانگی خویش

لایقق بود که این کنی اندر مقابله؟

 

[Diba]

ای همه سروران روی زمین

بر خطت سر نهاده چون خامه

گر نیایم به خدمتت پس ازین

تا نگویی که گشت خود کامه

کز پی آنکه دی به صفّة تو

گرم کردم به شعر انگامه

شرم دارم که باز می آیم

با چنان شعر دهم درین جامه

 

[Diba]

جود خواجه سیاه رویم کرد

هم بر آنسان که رنگ رز جامه

نقد و جنـ*ـسی که داده بود مرا

شرح بشنو ز زّر واز جامه

ثلثی بود ز اصل ده دینار

ثلثانی ز هشت گز جامه

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

ای خداوندی که اندر خشک سال قحط جود

پخته شد از آب انعام تو نان گرسنه

زآنکه تو مشهور آفاقی بنان دادن چو صبح

سر بدر گاهت نهادست آسمان گرسنه

سیل انعام تو هردم دروثاق سایلان

آنچنان افتد که آتش در روان گرسنه

شکل اخلاق حسودت گر کنم بر روی نان

بوی آن از نان بگرداند عنان گرسنه

همچو مشرق قرص گرمش میفرستد جود تو

ار دهندش زان سوی مغرب نشان گرسنه

نیست بی یاد سخایت داستان اهل فضل

آری از نان نیست خالی داستان گرسنه

اندین دوران که میگردد سیه چون روی فضل

روی قرص ماه و خورشید از فغان گرسنه

قرص خور بر خود همی لرزد ، چرا؟ از بهر آنک

تیز کرد اختر برو دندان بسان گرسنه

گشته بی آبان بخون یکدیگر تشنه چنانک

نان همی آرند بیرون از دهان گرسنه

پردلان را نان سیر از لقمه های بیوه زن

گرد نانرا دیگ چرب از گردران گرسنه

هرکجا دیدی دو نان پیدا بدست عاجزی

در زمانبینی بدو یازان سنان گرسنه

صبح پنهان میکند در زیر چادر قرص خویش

زین سیه کامان چون شب نان ستان گرسنه

بر گذار نان دهنها باز کرده چون تنور

تیغ داران چو آتش خون فشان گرسنه

در فراق قرص تن چون ریسمان بگداخته

همچو شمع از آتش دل ناتوان گرسنه

گر نگردد صورت تدبیر نان پیشش سپر

زخم شمشیر فنا ندهد امان گرسنه

ترسم آید از زبان من خطایی در وجود

زانکه دارد رنگ دیوانه جوان گرسنه

خواجگانی را که باشد معدۀ انبار سیر

احترازی شرط باشد از زبان گرسنه

زآنکه از آتش نباشد پنبه را چندان خطر

کاهل نعمت را کنون از شاعران گرسنه

صاحبا ! گر دست مطمعامت ندارد دست پیش

شکند سیلاب تنگی بند جان گرسنه

میزبان لطف را گو تا که باشد تازه روی

زانکه ناخوانده رسیدش میهمان گرسنه

هرکرا بر خوان همّت هست نان مردمی

نگسلد از درگه او کاروان گرسنه

و آنکه چون یوسف بود ملک خزاین در کفش

چاره نبود زانکه باشد مهربان گرسنه

دفع کن ز انبار خود عین الکمال از بهر آنک

چشم را تاثیر باشد خاصۀ آن گرسنه

کرد مستغنی ز تعریفم ردیف شعر از آنک

بر سر این گفته بنوشم فلان گرسنه

باد در چنگ حوادث خصم پرآهوی تو

همچو آهو در کف شیر ژیان گرسنه

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

کریم عرصۀ عالم جهان لطف و کرم

زهی خجل ز سخایت روان حاتم طی

خلاف رای تو بیرون کشد به دست فنا

ز پشت مهرۀ چرخ ستیزه رو رگ و پی

خمیر مایۀ قهر تو من علیها فان

جواز نامۀ لطف تو کلّ شیء حی

نفاذ امر تو و انقیاد چرخ چنان

که در نگنجد مابینشان تراخی کی

فلک ز بأس تو شد بد مزاج ازان هرروز

زمعده برفکنده قرص آفتاب به قی

زمانه گر ز دم خلق تو مدد یابد

زخار خشک گل تر دهد بموسم دی

چو سرو گردد حالی ز بندها آزاد

گر اوفتد نظر اهتمام تو بر نی

بگسترد قدر اندر رواق سیمایی

بروز بار خلاف تو رفرف عوضـ*ـی

شود چو سایه سیه روی و پی سپر خورشید

اگر نیاید حکم ترا چو سایه ز پی

زتاب سینۀ خصمت که میزند شعله

مسام مردم چشمش همی چکاند خوی

سزد که از شرف خدمت تو فخر آرد

برآسمان چهارم زمین خطّۀ جی

نمود لطف تو اهتمام و خصم بی آبت

ز روی خامی قوّت همی گرفت چو می

چو دید قهر تو زین پس معالجت نکند

چنین زدند مثل کاخر الدّوا الکیّ

صحایف کرمت نشر چون توانم کرد

که دست جود تو کردست ذکر حاتم طیّ

چو خواستم که ز تقصیر خویش خواهم عذر

خرد نفیر برآورد و گفت : خامش ،هی!

تو قاصری نه مقصّر ، چه حاجتست بعذر؟

دع النشدّش فیه فانّ ذالک الیّ

حضور تو چه جمال آرد در آن حضرت

که دون صفّ نعالست نه جای صاحب ری؟

بحضرتی که درو ماه با نقاب آمد

چه سایه افکند آنجا شعاع نور جدی

بساط او فلکست و تو خاک پی سپری

اگر هزار بکوشی کجا رسی بر وی

هر آنکه سر ننهد بر خط مثال تو باد

شکسته پشت وسیه رو چو زلف دلبر قی

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

منم آن چشمۀ خورشید گاه نظم سخن

زشرم آتش طبعم غرق شود در خوی

ز دل برون کند آن تلخی که عادت اوست

بیاد لفظ من ار در پیاله ریزی می

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

شهاب دین که زبانم پر از مدایح تست

زهی که هست ز تو جان فضل را شادی

به دست عقل زبان خیال دربستی

به نوک کلک در سرّ غیب بگشادی

گشاده گشت بیک ره طلسمهای علوم

چو تو طلایۀ فکرت بدو فرستادی

مرا که اهل سخن بندگی کنند به طلوع

بجای خود بود ار باشد از تو آزادی

ز من به حضرت شاه جهان رسان و بگوی

که ای یگانۀ عالم به مردی و رادی

بریخت بخشش تو خون لعل و آب گهر

بکند خنجر تو بیخ ظلم و بیداری

ز جود دست تو بیداد بر زرو گهرست

وگرنه داد همه چیزها نکو دادی

عروس خاطر من رغبت جناب تو کرد

اگر قبول ترا هست رای دامادی

نوالة شرف از غایبان دریغ مدار

چو در سرای کرم خوان عام بنهادی

صدای صیت تو آواز داد و خواند مرا

مگو که خواندت؟ وینجا چگونه افتادی؟

بکنه آرزوی کس، کسی دگر نرسد

چنان که هست ترا آرزو چنان بادی

به وقت لطف و نوازش مکن فراموشم

که در دعای سحرگه مرا تو بر یادی

تالار نقد نگاه دانلود