شعر دیوان اشعار مولوی مولانا

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۸۷ - تفسیر قول فریدالدین عطار قدس الله روحه تو صاحب نفسی ای غافل میان خاک خون می‌خور که صاحب‌دل اگر زهری خورد آن انگبین باشد

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

صاحب دل را ندارد آن زیان​

گر خورد او زهر قاتل را عیان​

زانک صحت یافت و از پرهیز رست​

طالب مسکین میان تب درست​

گفت پیغامبر که ای مرد جری​

هان مکن با هیچ مطلوبی مری​

در تو نمرودیست آتش در مرو​

رفت خواهی اول ابراهیم شو​

چون نه‌ای سباح و نه دریایی​

در میفکن خویش از خودراییی​

او ز آتش ورد احمر آورد​

از زیانها سود بر سر آورد​

کاملی گر خاک گیرد زر شود​

ناقص ار زر برد خاکستر شود​

چون قبول حق بود آن مرد راست​

دست او در کارها دست خداست​

دست ناقص دست شیطانست و دیو​

زانک اندر دام تکلیفست و ریو​

جهل آید پیش او دانش شود​

جهل شد علمی که در منکر رود​

هرچه گیرد علتی علت شود​

کفر گیرد کاملی ملت شود​

ای مری کرده پیاده با سوار​

سر نخواهی برد اکنون پای دار​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۸۸ - تعظیم ساحران مر موسی را علیه‌السلام کی چه می‌فرمایی اول تو اندازی عصا

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ساحران در عهد فرعون لعین​

چون مری کردند با موسی بکین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

لیک موسی را مقدم داشتند​

ساحران او را مکرم داشتند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زانک گفتندش که فرمان آن تست​

گر همی خواهی عصا تو فکن نخست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گفت نی اول شما ای ساحران​

افکنید ان مکرها را درمیان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این قدر تعظیم دینشان را خرید​

کز مری آن دست و پاهاشان برید​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ساحران چون حق او بشناختند​

دست و پا در جرم آن در باختند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

لقمه و نکته‌ست کامل را حلال​

تو نه‌ای کامل مخور می‌باش لال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون تو گوشی او زبان نی جنس تو​

گوشها را حق بفرمود انصتوا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کودک اول چون بزاید شیرنوش​

مدتی خامش بود او جمله گوش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مدتی می‌بایدش لب دوختن​

از سخن تا او سخن آموختن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ور نباشد گوش و تی‌تی می‌کند​

خویشتن را گنگ گیتی می‌کند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کر اصلی کش نبد ز آغاز گوش​

لال باشد کی کند در نطق جوش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زانک اول سمع باید نطق را​

سوی منطق از ره سمع اندر آ​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

وادخلوا الابیات من ابوابها​

واطلبوا الاغراض فی اسبابها​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نطق کان موقوف راه سمع نیست​

جز که نطق خالق بی‌طمع نیست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مبدعست او تابع استاد نی​

مسند جمله ورا اسناد نی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

باقیان هم در حرف هم در مقال​

تابع استاد و محتاج مثال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زین سخن گر نیستی بیگانه‌ای​

دلق و اشکی گیر در ویرانه‌ای​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زانک آدم زان عتاب از اشک رست​

اشک تر باشد دم توبه‌پرست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بهر گریه آمد آدم بر زمین​

تا بود گریان و نالان و حزین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آدم از فردوس و از بالای هفت​

پای ماچان از برای عذر رفت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گر ز پشت آدمی وز صلب او​

در طلب می‌باش هم در طلب او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ز آتش دل و آب دیده نقل ساز​

بوستان از ابر و خورشیدست باز​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تو چه دانی ذوق آب دیدگان​

عاشق نانی تو چون نادیدگان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گر تو این انبان ز نان خالی کنی​

پر ز گوهرهای اجلالی کنی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

طفل جان از شیر شیطان باز کن​

بعد از آنش با ملک انباز کن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا تو تاریک و ملول و تیره‌ای​

دان که با دیو لعین همشیره‌ای​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

لقمه‌ای کو نور افزود و کمال​

آن بود آورده از کسب حلال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

روغنی کاید چراغ ما کشد​

آب خوانش چون چراغی را کشد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

علم و حکمت زاید از لقمهٔ حلال​

عشق و رقت آید از لقمهٔ حلال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون ز لقمه تو حسد بینی و دام​

جهل و غفلت زاید آن را دان حرام​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هیچ گندم کاری و جو بر دهد​

دیده‌ای اسپی که کرهٔ خر دهد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

لقمه تخمست و برش اندیشه‌ها​

لقمه بحر و گوهرش اندیشه‌ها​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زاید از لقمهٔ حلال اندر دهان​

میل خدمت عزم رفتن آن جهان​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۸۹ - باز گفتن بازرگان با طوطی آنچ دید از طوطیان هندوستان

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کرد بازرگان تجارت را تمام​

باز آمد سوی منزل دوستکام​

هر غلامی را بیاورد ارمغان​

هر کنیزک را ببخشید او نشان​

گفت طوطی ارمغان بنده کو​

آنچ دیدی و آنچ گفتی بازگو​

گفت نه من خود پشیمانم از آن​

دست خود خایان و انگشتان گزان​

من چرا پیغام خامی از گزاف​

بردم از بی‌دانشی و از نشاف​

گفت ای خواجه پشیمانی ز چیست​

چیست آن کین خشم و غم را مقتضیست​

گفت گفتم آن شکایتهای تو​

با گروهی طوطیان همتای تو​

آن یکی طوطی ز دردت بوی برد​

زهره‌اش بدرید و لرزید و بمرد​

من پشیمان گشتم این گفتن چه بود​

لیک چون گفتم پشیمانی چه سود​

نکته‌ای کان جست ناگه از زبان​

همچو تیری دان که آن جست از کمان​

وا نگردد از ره آن تیر ای پسر​

بند باید کرد سیلی را ز سر​

چون گذشت از سر جهانی را گرفت​

گر جهان ویران کند نبود شگفت​

فعل را در غیب اثرها زادنیست​

و آن موالیدش بحکم خلق نیست​

بی‌شریکی جمله مخلوق خداست​

آن موالید ار چه نسبتشان به ماست​

زید پرانید تیری سوی عمرو​

عمرو را بگرفت تیرش همچو نمر​

مدت سالی همی زایید درد​

دردها را آفریند حق نه مرد​

زید رامی آن دم ار مرد از وجل​

دردها می‌زاید آنجا تا اجل​

زان موالید وجع چون مرد او​

زید را ز اول سبب قتال گو​

آن وجعها را بدو منسوب دار​

گرچه هست آن جمله صنع کردگار​

همچنین کشت و دم و دام و جماع​

آن موالیدست حق را مستطاع​

اولیا را هست قدرت از اله​

تیر جسته باز آرندش ز راه​

بسته درهای موالید از سبب​

چون پشیمان شد ولی زان دست رب​

گفته ناگفته کند از فتح باب​

تا از آن نه سیخ سوزد نه کباب​

از همه دلها که آن نکته شنید​

آن سخن را کرد محو و ناپدید​

گرت برهان باید و حجت مها​

بازخوان من آیة او ننسها​

آیت انسوکم ذکری بخوان​

قدرت نسیان نهادنشان بدان​

چون به تذکیر و به نسیان قادرند​

بر همه دلهای خلقان قاهرند​

چون بنسیان بست او راه نظر​

کار نتوان کرد ور باشد هنر​

خلتم سخریة اهل السمو​

از نبی خوانید تا انسوکم​

صاحب ده پادشاه جسمهاست​

صاحب دل شاه دلهای شماست​

فرع دید آمد عمل بی‌هیچ شک​

پس نباشد مردم الا مردمک​

من تمام این نیارم گفت از آن​

منع می‌آید ز صاحب مرکزان​

چون فراموشی خلق و یادشان​

با ویست و او رسد فریادشان​

صد هزاران نیک و بد را آن بهی​

می‌کند هر شب ز دلهاشان تهی​

روز دلها را از آن پر می‌کند​

آن صدفها را پر از در می‌کند​

آن همه اندیشهٔ پیشانها​

می‌شناسند از هدایت خانها​

پیشه و فرهنگ تو آید به تو​

تا در اسباب بگشاید به تو​

پیشهٔ زرگر بهنگر نشد​

خوی این خوش‌خو با آن منکر نشد​

پیشه‌ها و خلقها همچون جهاز​

سوی خصم آیند روز رستخیز​

پیشه‌ها و خلقها از بعد خواب​

واپس آید هم به خصم خود شتاب​

پیشه‌ها و اندیشه‌ها در وقت صبح​

هم بدانجا شد که بود آن حسن و قبح​

چون کبوترهای پیک از شهرها​

سوی شهر خویش آرد بهرها​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بخش ۹۰ - شنیدن آن طوطی حرکت آن طوطیان و مردن آن طوطی در قفص و نوحهٔ خواجه بر وی​

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

چون شنید آن مرغ کان طوطی چه کرد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پس بلرزید اوفتاد و گشت سرد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

خواجه چون دیدش فتاده همچنین​

بر جهید و زد کله را بر زمین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون بدین رنگ و بدین حالش بدید​

خواجه بر جست و گریبان را درید​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گفت ای طوطی خوب خوش‌حنین​

این چه بودت این چرا گشتی چنین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا مرغ خوش‌آواز من​

ای دریغا همدم و همراز من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا مرغ خوش‌الحان من​

راح روح و روضه و ریحان من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گر سلیمان را چنین مرغی بدی​

کی خود او مشغول آن مرغان شدی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا مرغ کارزان یافتم​

زود روی از روی او بر تافتم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای زبان تو بس زیانی بر وری​

چون توی گویا چه گویم من ترا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای زبان هم آتش و هم خرمنی​

چند این آتش درین خرمن زنی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در نهان جان از تو افغان می‌کند​

گرچه هر چه گوییش آن می‌کند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای زبان هم گنج بی‌پایان توی​

ای زبان هم رنج بی‌درمان توی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هم صفیر و خدعهٔ مرغان توی​

هم انیس وحشت هجران توی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چند امانم می‌دهی ای بی امان​

ای تو زه کرده به کین من کمان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نک بپرانیده‌ای مرغ مرا​

در چراگاه ستم کم کن چرا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

یا جواب من بگو یا داد ده​

یا مرا ز اسباب شادی یاد ده​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا نور ظلمت‌سوز من​

ای دریغا صبح روز افروز من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا مرغ خوش‌پرواز من​

ز انتها پریده تا آغاز من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عاشق رنجست نادان تا ابد​

خیز لا اقسم بخوان تا فی کبد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

از کبد فارغ بدم با روی تو​

وز زبد صافی بدم در جوی تو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این دریغاها خیال دیدنست​

وز وجود نقد خود ببریدنست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

غیرت حق بود و با حق چاره نیست​

کو دلی کز عشق حق صد پاره نیست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

غیرت آن باشد که او غیر همه‌ست​

آنک افزون از بیان و دمدمه‌ست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا اشک من دریا بدی​

تا نثار دلبر زیبا بدی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

طوطی من مرغ زیرکسار من​

ترجمان فکرت و اسرار من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هرچه روزی داد و ناداد آیدم​

او ز اول گفته تا یاد آیدم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

طوطیی کآید ز وحی آواز او​

پیش از آغاز وجود آغاز او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اندرون تست آن طوطی نهان​

عکس او را دیده تو بر این و آن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

می برد شادیت را تو شاد ازو​

می‌پذیری ظلم را چون داد ازو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای که جان را بهر تن می‌سوختی​

سوختی جان را و تن افروختی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

سوختم من سوخته خواهد کسی​

تا زمن آتش زند اندر خسی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

سوخته چون قابل آتش بود​

سوخته بستان که آتش‌کش بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای دریغا ای دریغا ای دریغ​

کانچنان ماهی نهان شد زیر میغ​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون زنم دم کآتش دل تیز شد​

شیر هجر آشفته و خون‌ریز شد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آنک او هشیار خود تندست و مـسـ*ـت​

چون بود چون او قدح گیرد به دست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

شیر مـسـ*ـتی کز صفت بیرون بود​

از بسیط مرغزار افزون بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

قافیه‌اندیشم و دلدار من​

گویدم مندیش جز دیدار من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

خوش نشین ای قافیه‌اندیش من​

قافیهٔ دولت توی در پیش من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

حرف چه بود تا تو اندیشی از آن​

حرف چه بود خار دیوار رزان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

حرف و صوت و گفت را بر هم زنم​

تا که بی این هر سه با تو دم زنم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آن دمی کز آدمش کردم نهان​

با تو گویم ای تو اسرار جهان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آن دمی را که نگفتم با خلیل​

و آن غمی را که نداند جبرئیل​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آن دمی کز وی مسیحا دم نزد​

حق ز غیرت نیز بی ما هم نزد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ما چه باشد در لغت اثبات و نفی​

من نه اثباتم منم بی‌ذات و نفی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من کسی در ناکسی در یافتم​

پس کسی در ناکسی در بافتم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جمله شاهان بندهٔ بندهٔ خودند​

جمله خلقان مردهٔ مردهٔ خودند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جمله شاهان پست پست خویش را​

جمله خلقان مـسـ*ـت مـسـ*ـت خویش را​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

می‌شود صیاد مرغان را شکار​

تا کند ناگاه ایشان را شکار​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بی‌دلان را دلبران جسته بجان​

جمله معشوقان شکار عاشقان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر که عاشق دیدیش معشوق دان​

کو به نسبت هست هم این و هم آن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تشنگان گر آب جویند از جهان​

آب جوید هم به عالم تشنگان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چونک عاشق اوست تو خاموش باش​

او چو گوشت می‌کشد تو گوش باش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بند کن چون سیل سیلانی کند​

ور نه رسوایی و ویرانی کند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من چه غم دارم که ویرانی بود​

زیر ویران گنج سلطانی بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

غرق حق خواهد که باشد غرق‌تر​

همچو موج بحر جان زیر و زبر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

زیر دریا خوشتر آید یا زبر​

تیر او دلکش‌تر آید یا سپر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پاره کردهٔ وسوسه باشی دلا​

گر طرب را باز دانی از بلا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گر مرادت را مذاق شکرست​

بی‌مرادی نه مراد دلبرست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر ستاره‌ش خونبهای صد هلال​

خون عالم ریختن او را حلال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ما بها و خونبها را یافتیم​

جانب جان باختن بشتافتیم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای حیات عاشقان در مردگی​

دل نیابی جز که در دل‌بردگی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من دلش جسته به صد ناز و دلال​

او بهانه کرده با من از ملال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گفتم آخر غرق تست این عقل و جان​

گفت رو رو بر من این افسون مخوان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من ندانم آنچ اندیشیده‌ای​

ای دو دیده دوست را چون دیده‌ای​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای گرانجان خوار دیدستی ورا​

زانک بس ارزان خریدستی ورا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هرکه او ارزان خرد ارزان دهد​

گوهری طفلی به قرصی نان دهد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

غرق عشقی‌ام که غرقست اندرین​

عشقهای اولین و آخرین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مجملش گفتم نکردم زان بیان​

ورنه هم افهام سوزد هم زبان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من چو لب گویم لب دریا بود​

من چو لا گویم مراد الا بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من ز شیرینی نشستم رو ترش​

من ز بسیاری گفتارم خمش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا که شیرینی ما از دو جهان​

در حجاب رو ترش باشد نهان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا که در هر گوش ناید این سخن​

یک همی گویم ز صد سر لدن​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۹۱ - تفسیر قول حکیم بهرچ از راه و امانی چه کفر آن حرف و چه ایمان بهرچ از دوست دورافتی چه زشت آن نقش و چه زیبا در معنی قوله علیه‌السلام ان سعدا لغیور و انا اغیر من سعد و الله اغیر منی و من غیر ته حرم الفواحش ما ظهر منها و ما بطن

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جمله عالم زان غیور آمد که حق​

برد در غیرت برین عالم سبق​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

او چو جانست و جهان چون کالبد​

کالبد از جان پذیرد نیک و بد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر که محراب نمازش گشت عین​

سوی ایمان رفتنش می‌دان تو شین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر که شد مر شاه را او جامه‌دار​

هست خسران بهر شاهش اتجار​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر که با سلطان شود او همنشین​

بر درش شستن بود حیف و غبین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

دستبوسش چون رسید از پادشاه​

گر گزیند بـ*ـوس پا باشد گـ ـناه​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گرچه سر بر پا نهادن خدمتست​

پیش آن خدمت خطا و زلتست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

شاه را غیرت بود بر هر که او​

بو گزیند بعد از آن که دید رو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

غیرت حق بر مثل گندم بود​

کاه خرمن غیرت مردم بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اصل غیرتها بدانید از اله​

آن خلقان فرع حق بی‌اشتباه​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

شرح این بگذارم و گیرم گله​

از جفای آن نگار ده دله​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

نالم ایرا ناله‌ها خوش آیدش​

از دو عالم ناله و غم بایدش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون ننالم تلخ از دستان او​

چون نیم در حلقهٔ مستان او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون نباشم همچو شب بی روز او​

بی وصال روی روز افروز او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ناخوش او خوش بود در جان من​

جان فدای یار دل‌رنجان من​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عاشقم بر رنج خویش و درد خویش​

بهر خشنودی شاه فرد خویش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

خاک غم را سرمه سازم بهر چشم​

تا ز گوهر پر شود دو بحر چشم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اشک کان از بهر او بارند خلق​

گوهرست و اشک پندارند خلق​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من ز جان جان شکایت می‌کنم​

من نیم شاکی روایت می‌کنم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

دل همی‌گوید کزو رنجیده‌ام​

وز نفاق سست می‌خندیده‌ام​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

راستی کن ای تو فخر راستان​

ای تو صدر و من درت را آستان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آستانه و صدر در معنی کجاست​

ما و من کو آن طرف کان یار ماست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای رهیده جان تو از ما و من​

ای لطیفهٔ روح اندر مرد و زن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مرد و زن چون یک شود آن یک توی​

چونک یکها محو شد انک توی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این من و ما بهر آن بر ساختی​

تا تو با خود نرد خدمت باختی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا من و توها همه یک جان شوند​

عاقبت مستغرق جانان شوند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این همه هست و بیا ای امر کن​

ای منزه از بیا و از سخن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جسم جسمانه تواند دیدنت​

در خیال آرد غم و خندیدنت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

دل که او بستهٔ غم و خندیدنست​

تو مگو کو لایق آن دیدنست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آنک او بستهٔ غم و خنده بود​

او بدین دو عاریت زنده بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

باغ سبز عشق کو بی منتهاست​

جز غم و شادی درو بس میوه‌هاست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عاشقی زین هر دو حالت برترست​

بی بهار و بی خزان سبز و ترست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ده زکات روی خوب ای خوب‌رو​

شرح جان شرحه شرحه بازگو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

کز کرشم غمزه‌ای غمازه‌ای​

بر دلم بنهاد داغی تازه‌ای​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

من حلالش کردم ار خونم بریخت​

من همی‌گفتم حلال او می‌گریخت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون گریزانی ز نالهٔ خاکیان​

غم چه ریزی بر دل غمناکیان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای که هر صبحی که از مشرق بتافت​

همچو چشمهٔ مشرقت در جوش یافت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون بهانه دادی این شیدات را​

ای بها نه شکر لبهات را​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ای جهان کهنه را تو جان نو​

از تن بی جان و دل افغان شنو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

شرح گل بگذار از بهر خدا​

شرح بلبل گو که شد از گل جدا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

از غم و شادی نباشد جوش ما​

با خیال و وهم نبود هوش ما​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

حالتی دیگر بود کان نادرست​

تو مشو منکر که حق بس قادرست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تو قیاس از حالت انسان مکن​

منزل اندر جور و در احسان مکن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جور و احسان رنج و شادی حادثست​

حادثان میرند و حقشان وارثست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

صبح شد ای صبح را صبح و پناه​

عذر مخدومی حسام‌الدین بخواه​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عذرخواه عقل کل و جان توی​

جان جان و تابش مرجان توی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تافت نور صبح و ما از نور تو​

در صبوحی با می منصور تو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

دادهٔ تو چون چنین دارد مرا​

باده کی بود کو طرب آرد مرا​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

باده در جوشش گدای جوش ماست​

چرخ در گردش گدای هوش ماست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

باده از ما مـسـ*ـت شد نه ما ازو​

قالب از ما هست شد نه ما ازو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ما چو زنبوریم و قالبها چو موم​

خانه خانه کرده قالب را چو موم​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۹۲ - رجوع به حکایت خواجهٔ تاجر

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بس دراز است این حدیث خواجه گو​

تا چه شد احوال آن مرد نکو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

خواجه اندر آتش و درد و حنین​

صد پراکنده همی‌گفت این چنین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گـه تناقض گاه ناز و گـه نیاز​

گاه سودای حقیقت گـه مجاز​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مرد غرقه گشته جانی می‌کند​

دست را در هر گیاهی می‌زند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا کدامش دست گیرد در خطر​

دست و پایی می‌زند از بیم سر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

دوست دارد یار این آشفتگی​

کوشش بیهوده به از خفتگی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آنک او شاهست او بی کار نیست​

ناله از وی طرفه کو بیمار نیست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بهر این فرمود رحمان ای پسر​

کل یوم هو فی شان ای پسر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اندرین ره می‌تراش و می‌خراش​

تا دم آخر دمی فارغ مباش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا دم آخر دمی آخر بود​

که عنایت با تو صاحب‌سر بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر چه می‌کوشند اگر مرد و زنست​

گوش و چشم شاه جان بر روزنست​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بخش ۹۳ - برون انداختن مرد تاجر طوطی را از قفس و پریدن طوطی مرده

بعد از آنش از قفس بیرون فکند​

طوطیک پرید تا شاخ بلند​

طوطی مرده چنان پرواز کرد​

کآفتاب شرق ترکی‌تاز کرد​

خواجه حیران گشت اندر کار مرغ​

بی‌خبر ناگه بدید اسرار مرغ​

روی بالا کرد و گفت ای عندلیب​

از بیان حال خودمان ده نصیب​

او چه کرد آنجا که تو آموختی​

ساختی مکری و ما را سوختی​

گفت طوطی کو به فعلم پند داد​

که رها کن لطف آواز و وداد​

زانک آوازت ترا در بند کرد​

خویشتن مرده پی این پند کرد​

یعنی ای مطرب شده با عام و خاص​

مرده شو چون من که تا یابی خلاص​

دانه باشی مرغکانت بر چنند​

غنچه باشی کودکانت بر کنند​

دانه پنهان کن بکلی دام شو​

غنچه پنهان کن گیاه بام شو​

هر که داد او حسن خود را در مزاد​

صد قضای بد سوی او رو نهاد​

جشمها و خشمها و رشکها​

بر سرش ریزد چو آب از مشکها​

دشمنان او را ز غیرت می‌درند​

دوستان هم روزگارش می‌برند​

آنک غافل بود از کشت و بهار​

او چه داند قیمت این روزگار​

در پناه لطف حق باید گریخت​

کو هزاران لطف بر ارواح ریخت​

تا پناهی یابی آنگه چون پناه​

آب و آتش مر ترا گردد سپاه​

نوح و موسی را نه دریا یار شد​

نه بر اعداشان بکین قهار شد​

آتش ابراهیم را نه قلعه بود​

تا برآورد از دل نمرود دود​

کوه یحیی را نه سوی خویش خواند​

قاصدانش را به زخم سنگ راند​

گفت ای یحیی بیا در من گریز​

تا پناهت باشم از شمشیر تیز​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بخش ۹۴ - وداع کردن طوطی خواجه را و پریدنیک دو پندش داد طوطی بی‌نفاق​

بعد از آن گفتش سلام الفراق​

خواجه گفتش فی امان الله برو​

مر مرا اکنون نمودی راه نو​

خواجه با خود گفت کین پند منست​

راه او گیرم که این ره روشنست​

جان من کمتر ز طوطی کی بود​

جان چنین باید که نیکوپی بود​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۹۵ - مضرت تعظیم خلق و انگشت‌نمای شدن

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تن قفس‌شکلست تن شد خار جان​

در فریب داخلان و خارجان​

اینش گوید من شوم همراز تو​

وآنش گوید نی منم انباز تو​

اینش گوید نیست چون تو در وجود​

در جمال و فضل و در احسان و جود​

آنش گوید هر دو عالم آن تست​

جمله جانهامان طفیل جان تست​

او چو بیند خلق را سرمست خویش​

از تکبر می‌رود از دست خویش​

او نداند که هزاران را چو او​

دیو افکندست اندر آب جو​

لطف و سالوس جهان خوش لقمه‌ایست​

کمترش خور کان پر آتش لقمه‌ایست​

آتشش پنهان و ذوقش آشکار​

دود او ظاهر شود پایان کار​

تو مگو آن مدح را من کی خورم​

از طمع می‌گوید او پی می‌برم​

مادحت گر هجو گوید بر ملا​

روزها سوزد دلت زان سوزها​

گر چه دانی کو ز حرمان گفت آن​

کان طمع که داشت از تو شد زیان​

آن اثر می‌ماندت در اندرون​

در مدیح این حالتت هست آزمون​

آن اثر هم روزها باقی بود​

مایهٔ کبر و خداع جان شود​

لیک ننماید چو شیرینست مدح​

بد نماید زانک تلخ افتاد قدح​

همچو مطبوخست و حب کان را خوری​

تا بدیری شورش و رنج اندری​

ور خوری حلوا بود ذوقش دمی​

این اثر چون آن نمی‌پاید همی​

چون نمی‌پاید همی‌پاید نهان​

هر ضدی را تو به ضد او بدان​

چون شکر پاید نهان تاثیر او​

بعد حینی دمل آرد نیش‌جو​

نفس از بس مدحها فرعون شد​

کن ذلیل النفس هونا لا تسد​

تا توانی بنده شو سلطان مباش​

زخم کش چون گوی شو چوگان مباش​

ورنه چون لطفت نماند وین جمال​

از تو آید آن حریفان را ملال​

آن جماعت کت همی‌دادند ریو​

چون ببینندت بگویندت که دیو​

جمله گویندت چو بینندت بدر​

مرده‌ای از گور خود بر کرد سر​

همچو امرد که خدا نامش کنند​

تا بدین سالوس در دامش کنند​

چونک در بدنامی آمد ریش او​

دیو را ننگ آید از تفتیش او​

دیو سوی آدمی شد بهر شر​

سوی تو ناید که از دیوی بتر​

تا تو بودی آدمی دیو از پیت​

می‌دوید و می‌چشانید او میت​

چون شدی در خوی دیوی استوار​

می‌گریزد از تو دیو نابکار​

آنک اندر دامنت آویخت او​

چون چنین گشتی ز تو بگریخت او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۹۶ - تفسیر ما شاء الله کان

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این همه گفتیم لیک اندر بسیچ​

بی‌عنایات خدا هیچیم هیچ​

بی عنایات حق و خاصان حق​

گر ملک باشد سیاهستش ورق​

ای خدا ای فضل تو حاجت روا​

با تو یاد هیچ کس نبود روا​

این قدر ارشاد تو بخشیده‌ای​

تا بدین بس عیب ما پوشیده‌ای​

قطرهٔ دانش که بخشیدی ز پیش​

متصل گردان به دریاهای خویش​

قطرهٔ علمست اندر جان من​

وارهانش از هوا وز خاک تن​

پیش از آن کین خاکها خسفش کنند​

پیش از آن کین بادها نشفش کنند​

گر چه چون نشفش کند تو قادری​

کش ازیشان وا ستانی وا خری​

قطره‌ای کو در هوا شد یا که ریخت​

از خزینهٔ قدرت تو کی گریخت​

گر در آید در عدم یا صد عدم​

چون بخوانیش او کند از سر قدم​

صد هزاران ضد ضد را می‌کشد​

بازشان حکم تو بیرون می‌کشد​

از عدمها سوی هستی هر زمان​

هست یا رب کاروان در کاروان​

خاصه هر شب جمله افکار و عقول​

نیست گردد غرق در بحر نغول​

باز وقت صبح آن اللهیان​

بر زنند از بحر سر چون ماهیان​

در خزان آن صد هزاران شاخ و برگ​

از هزیمت رفته در دریای مرگ​

زاغ پوشیده سیه چون نوحه‌گر​

در گلستان نوحه کرده بر خضر​

باز فرمان آید از سالار ده​

مر عدم را کانچ خوردی باز ده​

آنچ خوردی وا ده ای مرگ سیاه​

از نبات و دارو و برگ و گیاه​

ای برادر عقل یکدم با خود آر​

دم بدم در تو خزانست و بهار​

باغ دل را سبز و تر و تازه بین​

پر ز غنچه و ورد و سرو و یاسمین​

ز انبهی برگ پنهان گشته شاخ​

ز انبهی گل نهان صحرا و کاخ​

این سخنهایی که از عقل کلست​

بوی آن گلزار و سرو و سنبلست​

بوی گل دیدی که آنجا گل نبود​

جوش مل دیدی که آنجا مل نبود​

بو قلاووزست و رهبر مر ترا​

می‌برد تا خلد و کوثر مر ترا​

بو دوای چشم باشد نورساز​

شد ز بویی دیدهٔ یعقوب باز​

بوی بد مر دیده را تاری کند​

بوی یوسف دیده را یاری کند​

تو که یوسف نیستی یعقوب باش​

همچو او با گریه و آشوب باش​

بشنو این پند از حکیم غزنوی​

تا بیابی در تن کهنه نوی​

ناز را رویی بباید همچو ورد​

چون نداری گرد بدخویی مگرد​

زشت باشد روی نازیبا و ناز​

سخت باشد چشم نابینا و درد​

پیش یوسف نازش و خوبی مکن​

جز نیاز و آه یعقوبی مکن​

معنی مردن ز طوطی بد نیاز​

در نیاز و فقر خود را مرده ساز​

تا دم عیسی ترا زنده کند​

همچو خویشت خوب و فرخنده کند​

از بهاران کی شود سرسبز سنگ​

خاک شو تا گل نمایی رنگ رنگ​

سالها تو سنگ بودی دل‌خراش​

آزمون را یک زمانی خاک باش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]