شعر دیوان اشعار مولوی مولانا

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بخش ۱۷ - قصهٔ دیدن خلیفه لیلی را
[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

گفت لیلی را خلیفه کان توی​

کز تو مجنون شد پریشان و غوی​

از دگر خوبان تو افزون نیستی​

گفت خامش چون تو مجنون نیستی​

هر که بیدارست او در خواب‌تر​

هست بیداریش از خوابش بتر​

چون بحق بیدار نبود جان ما​

هست بیداری چو در بندان ما​

جان همه روز از لگدکوب خیال​

وز زیان و سود وز خوف زوال​

نی صفا می‌ماندش نی لطف و فر​

نی بسوی آسمان راه سفر​

خفته آن باشد که او از هر خیال​

دارد اومید و کند با او مقال​

دیو را چون حور بیند او به خواب​

پس ز خواهــش نـفس ریزد او با دیو آب​

چونک تخم نسل را در شوره ریخت​

او به خویش آمد خیال از وی گریخت​

ضعف سر بیند از آن و تن پلید​

آه از آن نقش پدید ناپدید​

مرغ بر بالا و زیر آن سایه‌اش​

می‌دود بر خاک پران مرغ‌وش​

ابلهی صیاد آن سایه شود​

می‌دود چندانک بی‌مایه شود​

بی‌خبر کان عکس آن مرغ هواست​

بی‌خبر که اصل آن سایه کجاست​

تیر اندازد به سوی سایه او​

ترکشش خالی شود از جست و جو​

ترکش عمرش تهی شد عمر رفت​

از دویدن در شکار سایه تفت​

سایهٔ یزدان چو باشد دایه‌اش​

وا رهاند از خیال و سایه‌اش​

سایهٔ یزدان بود بندهٔ خدا​

مرده او زین عالم و زندهٔ خدا​

دامن او گیر زوتر بی‌گمان​

تا رهی در دامن آخر زمان​

کیف مد الظل نقش اولیاست​

کو دلیل نور خورشید خداست​

اندرین وادی مرو بی این دلیل​

لا احب افلین گو چون خلیل​

رو ز سایه آفتابی را بیاب​

دامن شه شمس تبریزی بتاب​

ره ندانی جانب این سور و عرس​

از ضیاء الحق حسام الدین بپرس​

ور حسد گیرد ترا در ره گلو​

در حسد ابلیس را باشد غلو​

کو ز آدم ننگ دارد از حسد​

با سعادت جنگ دارد از حسد​

عقبه‌ای زین صعب‌تر در راه نیست​

ای خنک آنکش حسد همراه نیست​

این جسد خانهٔ حسد آمد بدان​

از حسد آلوده باشد خاندان​

گر جسد خانهٔ حسد باشد ولیک​

آن جسد را پاک کرد الله نیک​

طهرا بیتی بیان پاکیست​

گنج نورست ار طلسمش خاکیست​

چون کنی بر بی‌حسد مکر و حسد​

زان حسد دل را سیاهیها رسد​

خاک شو مردان حق را زیر پا​

خاک بر سر کن حسد را همچو ما​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۱۸ - بیان حسد وزیر

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آن وزیرک از حسد بودش نژاد​

تا به باطل گوش و بینی باد داد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بر امید آنک از نیش حسد​

زهر او در جان مسکینان رسد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر کسی کو از حسد بینی کند​

خویش را بی‌گوش و بی بینی کند​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بینی آن باشد که او بویی برد​

بوی او را جانب کویی برد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر که بویش نیست بی بینی بود​

بوی آن بویست کان دینی بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چونک بویی برد و شکر آن نکرد​

کفر نعمت آمد و بینیش خورد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

شکر کن مر شاکران را بنده باش​

پیش ایشان مرده شو پاینده باش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

چون وزیر از ره‌زنی مایه مساز​

خلق را تو بر میاور از نماز​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ناصح دین گشته آن کافر وزیر​

کرده او از مکر در گوزینه سیر​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بخش ۱۹ - فهم کردن حاذقان نصاری مکر وزیر را

​

هر که صاحب ذوق بود از گفت او​

لذتی می‌دید و تلخی جفت او​

نکته‌ها می‌گفت او آمیخته​

در جلاب قند زهری ریخته​

ظاهرش می‌گفت در ره چست شو​

وز اثر می‌گفت جان را سست شو​

ظاهر نقره گر اسپیدست و نو​

دست و جامه می سیه گردد ازو​

آتش ار چه سرخ رویست از شرر​

تو ز فعل او سیه کاری نگر​

برق اگر نوری نماید در نظر​

لیک هست از خاصیت دزد بصر​

هر که جز آگاه و صاحب ذوق بود​

گفت او در گردن او طوق بود​

مدتی شش سال در هجران شاه​

شد وزیر اتباع عیسی را پناه​

دین و دل را کل بدو بسپرد خلق​

پیش امر و حکم او می‌مرد خلق​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۲۰ - پیغام شاه پنهان با وزیر

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در میان شاه و او پیغامها​

شاه را پنهان بدو آرامها​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آخر الامر از برای آن مراد​

تا دهد چون خاک ایشان را به باد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پیش او بنوشت شه کای مقبلم​

وقت آمد زود فارغ کن دلم​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گفت اینک اندر آن کارم شها​

کافکنم در دین عیسی فتنه‌ها​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بخش ۲۱ - بیان دوازده سبط از نصاری
[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

قوم عیسی را بد اندر دار و گیر​

حاکمانشان ده امیر و دو امیر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر فریقی مر امیری را تبع​

بنده گشته میر خود را از طمع​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این ده و این دو امیر و قومشان​

گشته بند آن وزیر بد نشان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

اعتماد جمله بر گفتار او​

اقتدای جمله بر رفتار او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

پیش او در وقت و ساعت هر امیر​

جان بدادی گر بدو گفتی بمیر​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
[/BCOLOR]بخش ۲۲ - تخلیط وزیر در احکام انجیل

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ساخت طوماری به نام هر یکی​

نقش هر طومار دیگر مسلکی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

حکمهای هر یکی نوعی دگر​

این خلاف آن ز پایان تا به سر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی راه ریاضت را و جوع​

رکن توبه کرده و شرط رجوع​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته ریاضت سود نیست​

اندرین ره مخلصی جز جود نیست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که جوع و جود تو​

شرک باشد از تو با معبود تو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جز توکل جز که تسلیم تمام​

در غم و راحت همه مکرست و دام​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که واجب خدمتست​

ور نه اندیشهٔ توکل تهمتست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که امر و نهیهاست​

بهر کردن نیست شرح عجز ماست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا که عجز خود بینیم اندر آن​

قدرت او را بدانیم آن زمان​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که عجز خود مبین​

کفر نعمت کردنست آن عجز هین​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

قدرت خود بین که این قدرت ازوست​

قدرت تو نعمت او دان که هوست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته کزین دو بر گذر​

بت بود هر چه بگنجد در نظر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته مکش این شمع را​

کین نظر چون شمع آمد جمع را​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

از نظر چون بگذری و از خیال​

کشته باشی نیم شب شمع وصال​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته بکش باکی مدار​

تا عوض بینی نظر را صد هزار​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

که ز کشتن شمع جان افزون شود​

لیلی‌ات از صبر تو مجنون شود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

ترک دنیا هر که کرد از زهد خویش​

بیش آید پیش او دنیا و بیش​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که آنچت داد حق​

بر تو شیرین کرد در ایجاد حق​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

بر تو آسان کرد و خوش آن را بگیر​

خویشتن را در میفکن در زحیر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که بگذار آن خود​

کان قبول طبع تو ردست و بد​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

راههای مختلف آسان شدست​

هر یکی را ملتی چون جان شدست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

گر میسر کردن حق ره بدی​

هر جهود و گبر ازو آگه بدی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته میسر آن بود​

که حیات دل غذای جان بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر چه ذوق طبع باشد چون گذشت​

بر نه آرد همچو شوره ریع و کشت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

جز پشیمانی نباشد ریع او​

جز خسارت پیش نارد بیع او​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

آن میسر نبود اندر عاقبت​

نام او باشد معسر عاقبت​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تو معسر از میسر بازدان​

عاقبت بنگر جمال این و آن​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که استادی طلب​

عاقبت‌بینی نیابی در حسب​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عاقبت دیدند هر گون ملتی​

لاجرم گشتند اسیر زلتی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

عاقبت دیدن نباشد دست‌باف​

ورنه کی بودی ز دینها اختلاف​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که استا هم توی​

زانک استا را شناسا هم توی​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

مرد باش و سخرهٔ مردان مشو​

رو سر خود گیر و سرگردان مشو​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که این جمله یکیست​

هر که او دو بیند احول مردکیست​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

در یکی گفته که صد یک چون بود​

این کی اندیشد مگر مجنون بود​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

هر یکی قولیست ضد هم‌دگر​

چون یکی باشد یکی زهر و شکر​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

تا ز زهر و از شکر در نگذری​

کی تو از گلزار وحدت بو بری​

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

این نمط وین نوع ده طومار و دو​

بر نوشت آن دین عیسی را عدو​

[/BCOLOR]

 

[:Osenwt]

او ز یک رنگی عیسی بو نداشتبخش ۲۳ - در بیان آنک این اختلافات در صورت روش است نی در حقیقت راه

وز مزاج خم عیسی خو نداشت​

جامهٔ صد رنگ از آن خم صفا

ساده و یک‌رنگ گشتی چون صبا​

نیست یک‌رنگی کزو خیزد ملال

بل مثال ماهی و آب زلال​

گرچه در خشکی هزاران رنگهاست

ماهیان را با یبوست جنگهاست​

کیست ماهی چیست دریا در مثل

تا بدان ماند ملک عز و جل​

صد هزاران بحر و ماهی در وجود

سجده آرد پیش آن اکرام و جود​

چند باران عطا باران شده

تا بدان آن بحر در افشان شده​

چند خورشید کرم افروخته

تا که ابر و بحر جود آموخته​

پرتو دانش زده بر خاک و طین

تا که شد دانه پذیرنده زمین​

خاک امین و هر چه در وی کاشتی

بی‌خــ ـیانـت جنس آن برداشتی​

این امانت زان امانت یافتست

کآفتاب عدل بر وی تافتست​

تا نشان حق نیارد نوبهار

خاک سرها را نکرده آشکار​

آن جوادی که جمادی را بداد

این خبرها وین امانت وین سداد​

مر جمادی را کند فضلش خبیر

عاقلان را کرده قهر او ضریر​

جان و دل را طاقت آن جوش نیست

با که گویم در جهان یک گوش نیست​

هر کجا گوشی بد از وی چشم گشت

هر کجا سنگی بد از وی یشم گشت​

کیمیاسازست چه بود کیمیا

معجزه بخش است چه بود سیمیا​

این ثنا گفتن ز من ترک ثناست

کین دلیل هستی و هستی خطاست​

پیش هست او بباید نیست بود

چیست هستی پیش او کور و کبود​

گر نبودی کور زو بگداختی

گرمی خورشید را بشناختی​

ور نبودی او کبود از تعزیت

کی فسردی همچو یخ این ناحیت​

 

[:Osenwt]

بخش ۲۴ - بیان خسارت وزیر درین مکر

همچو شه نادان و غافل بد وزیر​

پنجه می‌زد با قدیم ناگزیر​

با چنان قادر خدایی کز عدم​

صد چو عالم هست گرداند بدم​

صد چو عالم در نظر پیدا کند​

چونک چشمت را به خود بینا کند​

گر جهان پیشت بزرگ و بی‌بنیست​

پیش قدرت ذره‌ای می‌دان که نیست​

این جهان خود حبس جانهای شماست​

هین روید آن سو که صحرای شماست​

این جهان محدود و آن خود بی‌حدست​

نقش و صورت پیش آن معنی سدست​

صد هزاران نیزهٔ فرعون را​

در شکست از موسی با یک عصا​

صد هزاران طب جالینوس بود​

پیش عیسی و دمش افسوس بود​

صد هزاران دفتر اشعار بود​

پیش حرف امیی‌اش عار بود​

با چنین غالب خداوندی کسی​

چون نمیرد گر نباشد او خسی​

بس دل چون کوه را انگیخت او​

مرغ زیرک با دو پا آویخت او​

فهم و خاطر تیز کردن نیست راه​

جز شکسته می‌نگیرد فضل شاه​

ای بسا گنج آگنان کنج‌کاو​

کان خیال‌اندیش را شد ریش گاو​

گاو که بود تا تو ریش او شوی​

خاک چه بود تا حشیش او شوی​

چون زنی از کار بد شد روی زرد​

مسخ کرد او را خدا و زهره کرد​

عورتی را زهره کردن مسخ بود​

خاک و گل گشتن نه مسخست ای عنود​

روح می‌بردت سوی چرخ برین​

سوی آب و گل شدی در اسفلین​

خویشتن را مسخ کردی زین سفول​

زان وجودی که بد آن رشک عقول​

پس ببین کین مسخ کردن چون بود​

پیش آن مسخ این به غایت دون بود​

اسپ همت سوی اختر تاختی​

آدم مسجود را نشناختی​

آخر آدم‌زاده‌ای ای ناخلف​

چند پنداری تو پستی را شرف​

چند گویی من بگیرم عالمی​

این جهان را پر کنم از خود همی​

گر جهان پر برف گردد سربسر​

تاب خور بگدازدش با یک نظر​

وزر او و صد وزیر و صدهزار​

نیست گرداند خدا از یک شرار​

عین آن تخییل را حکمت کند​

عین آن زهراب را شربت کند​

آن گمان‌انگیز را سازد یقین​

مهرها رویاند از اسباب کین​

پرورد در آتش ابراهیم را​

ایمنی روح سازد بیم را​

از سبب سوزیش من سوداییم​

در خیالاتش چو سوفسطاییم​

 

[:Osenwt]

بخش ۲۵ - مکر دیگر انگیختن وزیر در اضلال قوم

مکر دیگر آن وزیر از خود ببست​

وعظ را بگذاشت و در خلوت نشست​

در مریدان در فکند از شوق سوز​

بود در خلوت چهل پنجاه روز​

خلق دیوانه شدند از شوق او​

از فراق حال و قال و ذوق او​

لابه و زاری همی کردند و او​

از ریاضت گشته در خلوت دوتو​

گفته ایشان نیست ما را بی تو نور​

بی عصاکش چون بود احوال کور​

از سر اکرام و از بهر خدا​

بیش ازین ما را مدار از خود جدا​

ما چو طفلانیم و ما را دایه تو​

بر سر ما گستران آن سایه تو​

گفت جانم از محبان دور نیست​

لیک بیرون آمدن دستور نیست​

آن امیران در شفاعت آمدند​

وان مریدان در شناعت آمدند​

کین چه بدبختیست ما را ای کریم​

از دل و دین مانده ما بی تو یتیم​

تو بهانه می‌کنی و ما ز درد​

می‌زنیم از سوز دل دمهای سرد​

ما به گفتار خوشت خو کرده‌ایم​

ما ز شیر حکمت تو خورده‌ایم​

الله الله این جفا با ما مکن​

خیر کن امروز را فردا مکن​

می‌دهد دل مر ترا کین بی‌دلان​

بی تو گردند آخر از بی‌حاصلان​

جمله در خشکی چو ماهی می‌طپند​

آب را بگشا ز جو بر دار بند​

ای که چون تو در زمانه نیست کس​

الله الله خلق را فریاد رس​

 

[:Osenwt]

بخش ۲۶ - دفع گفتن و زیر مریدان را

گفت هان ای سخرگان گفت و گو ​

وعظ و گفتار زبان و گوش جو​

پنبه اندر گوش حس دون کنید​

بند حس از چشم خود بیرون کنید​

پنبهٔ آن گوش سر گوش سرست​

تا نگردد این کر آن باطن کرست​

بی‌حس و بی‌گوش و بی‌فکرت شوید​

تا خطاب ارجعی را بشنوید​

تا به گفت و گوی بیداری دری​

تو زگفت خواب بویی کی بری​

سیر بیرونیست قول و فعل ما​

سیر باطن هست بالای سما​

حس خشکی دید کز خشکی بزاد​

عیسی جان پای بر دریا نهاد​

سیر جسم خشک بر خشکی فتاد​

سیر جان پا در دل دریا نهاد​

چونک عمر اندر ره خشکی گذشت​

گاه کوه و گاه دریا گاه دشت​

آب حیوان از کجا خواهی تو یافت​

موج دریا را کجا خواهی شکافت​

موج خاکی وهم و فهم و فکر ماست​

موج آبی محو و سکرست و فناست​

تا درین سکری از آن سکری تو دور​

تا ازین مـسـ*ـتی از آن جامی نفور​

گفت و گوی ظاهر آمد چون غبار​

مدتی خاموش خو کن هوش‌دار​